Luganda

Luganda

Enghraifft o'r canlynol	iaith naturiol, iaith fyw
Math	North Nyanza
Label brodorol	Luganda
Enw brodorol	Luganda
Nifer y siaradwyr	4,100,000 (2002),   1,000,000 (1999)
cod ISO 639-1	lg
cod ISO 639-2	lug
cod ISO 639-3	lug
System ysgrifennu	yr wyddor Ladin

Mae Ganda neu'n fwy arferol, Luganda^[1] (/luːˈɡændə/,^[2] (/ luːˈɡændə/,^[3] Oluganda, [oluɡâːndá])^[4] yn iaith Bantw a siaredir yn rhanbarth Llynnoedd Mawr Affrica. Mae'n un o'r prif ieithoedd yn Wganda ac fe'i siaredir gan fwy na 10 miliwn o Baganda a phobl eraill yn bennaf yng nghanol Wganda, gan gynnwys y brifddinas, Kampala. Yn deipolegol, mae'n iaith gyfluddol, donyddol gyda threfn geiriau gwrthrychol-berf-gwrthrych ac aliniad morfosyntactig enwol-cyhuddol.

Gydag o leiaf dros 16 miliwn o siaradwyr iaith gyntaf yn rhanbarth Buganda a 5 miliwn arall yn rhugl mewn mannau eraill^[5] mewn gwahanol ranbarthau yn enwedig mewn ardaloedd trefol mawr fel Mbale, Tororo, Jinja, Gulu, Mbarara, Hoima, Kasese ac ati.

Luganda yw Iaith de facto Wganda o hunaniaeth genedlaethol gan mai hi yw'r iaith Wganda a siaredir fwyaf a ddefnyddir yn bennaf mewn masnach mewn ardaloedd trefol, yr iaith hefyd yw'r iaith answyddogol a siaredir fwyaf ym mhrifddinas Rwanda, Kigali.^[6] Fel ail iaith, mae'n dilyn Saesneg ac yn rhagflaenu Swahili yn Wganda.

1. ↑ "Ganda". Oxford English Dictionary. Gwasg Prifysgol Rhydychen. Ail argraddiad. 1989.
2. ↑ "Ganda". Oxford English Dictionary. Gwasg Prifysgol Rhydychen. Ail argraddiad. 1989.
3. ↑ Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student’s Handbook, Edinburgh
4. ↑ Luganda Basic Course, p.144.
5. ↑ "20 million people can speak Luganda - linguists".
6. ↑ Sam Ruburika (1 April 2009). "Rwanda: Country's Unofficial Second Language - Luganda". Focus Media. Kigali. Cyrchwyd 25 August 2022 – drwy AllAfrica.